سنگهاي كليوي در دستگاه جمع كننده ادرار در كليه ها تشكيل مي شود. اين سنگها هنگامي كه غلظت بعضي از مواد به قدري بالا مي رود كه قابليت حل شدن خود را از دست مي دهند، به صورت بلورهاي كوچك شروع به رسوب كردن در ادرار مي كنند. سنگهاي كليوي بر اثر رسوب مواد كريستالي نظير اگزالات كلسيم، فسفات كلسيم، اسيد اوريك وسيستئين ايجاد مي شوند ولي اكثر آنها (80%) از اگزالات كلسيم تشكيل مي شوند. عواملي مانند پر كاري غده پاراتيروئيد، مصرف بيش از حد شير و ويتامين D و چاشني ها (نظير فلفل) و عوامل ژنتيكي در ايجاد سنگ كليه نقش دارند.
عوامل مستعد كننده:
1- جنسيت: سنگ كليه در مردان شايع تر است. 2-ركود ادرار و انسداد به هر دليل 3- كم تحركي مانند بستري شدن طولاني 4- آب و هواي گرم و مرطوب 5- وراثت.
علائم سنگ كليه ومجاري ادرار:
سنگهاي لگنچه كليه با درد پهلوها و پشت شروع مي شود (قولنج كليوي يا درد كوليكي) و با حركت سنگ به طرف پايين و حالب درد به تدريج به كشاله ران واندام تناسلي انتشار مي يابد. درد كوليكي يكي ازشديدترين دردهايي است كه انسان تجربه مي كند. امكان دارد اين درد همراه با علائم گوارشي نظير تهوع و استفراغ و يا شوك باشد.
تشخيص:
1- آزمايشات كشت و تجزيه ادرار جهت بررسي عفونت و خون در ادرار 2- آزمايش خون: در صورتي كه افزايش گلبولهاي سفيد ديده مي شود به عفونت مشكوك مي شويم. 3- عكس ساده شكم: به طور كلي محل اغلب سنگها را مشخص مي كند. 4- عكسIVP يا اصطلاحاً رنگي: كه با تزريق ماده حاجب انجام شده و جزئيات كليه ها، حالب و مثانه را مشخص مي كند. 5-سونوگرافي: كه وجود احتمالي سنگ و يا انسداد رادر سيستم ادراري نشان مي دهد.
درمان:
اصول كلي درمان شامل:1- حل كردن سنگ به طريق شيميايي 2- از بين بردن روند سنگ سازي 3- شناسايي نوع سنگ براي تعيين رژيم غذايي 4-جلوگيري از تخريب سلولهاي كليه 5- كنترل عفونت و برطرف نمودن هر گونه انسداد روشهاي درمان دارويي: 1) اولين اقدام درماني كاهش درداست. در صورت وجود درد شديد از داروهاي مخدر (مانند تالوین) و داروهاي ضد اسپاسم نظير هيوسين استفاده مي كنند. داروهاي ضد اسپاسم موجب شل شدن عضلات حالب شده و به دفع سنگ كمك مي نمايد. 2) مشخص نمودن تركيب سنگ به كمك تجزيه شيميايي براي تعيين رژيم غذايي مناسب: بيمار بايد از طريق يك صافي ادرار نموده و سنگ را براي تجزيه و مشخص نمودن تركيب آن به پزشك نشان دهد. 3) بسته به نوع سنگ ممكن است داروهايي به منظور متوقف كردن رشد سنگهاي موجود يا تشكيل سنگهاي جديد تجويز شود. ژل هيدروكسيد آلومينيوم به علت اتصال به فسفر سبب دفع آن از طريق دستگاه گوارش مي شود. و در افرادي كه سنگهاي فسفاتي دارند تجويز مي شود. از آلو پورینول براي كاهش اسيد اوريك سرم (خون) استفاده مي شود و در مبتلايان به سنگهاي اسيد اوريكي داده مي شود. در ضمن بي كربنات سديم و جوش شيرين اين نوع سنگ را حل مي كند. تجويز داروهاي ادرار آور (تيازيدي) سبب كاهش كلسيم ادرار مي شود.
يافته هاي جديد:
محققان گياهان دارويي دانشگاه علوم پزشكي تهران مي گويند گياه روناس حاوي ماده اي موسوم به آنتراكوئينون است كه با خواص ضد اسپاسم و ضد ميكروبي در درمان دردهاي كوليكي بيماران مبتلا به سنگ هاي كليوي بسيار موثر است. روشهاي جراحي: امروزه سنگ شكن (ESWL) بسياري از سنگها را درمان مي كند و اقدامات جراحي كمتر از سابق به كار مي آيد اما در بعضي موارد اقدامات جراحي لازم مي شود. 1- خارج كردن سنگ از طريق حالب با وسيله اي به نام يوروتروسكوپ: اين وسيله كمك مي كند كه پزشك سنگهاي انتهاي حالب را بدون دادن شكاف به خصوص اگر اندازه آن كوچك باشد خارج نمايد. 2- سنگ شكني با سوراخ كوچك پوستي: معمولاً سنگهاي كليوي بزرگتر از 5/2 سانتي متر با ايجاد شكاف كوچك بر روي پوست و با عبور لوله اي باريك به داخل كليه و خرد كردن سنگ درمان مي گردند. در اين روش ممكن است بيمار جهت خارج شدن راحت ادرار از كليه تا مدتي كوتاه سوندي داشته باشد كه يك سر آن در كليه و سر ديگر آن از راه پوست خارج گردد. 3- جراحي باز: عليرغم پيشرفت تكنو لوژي جديد بعضي از سنگها به علت اندازه بسيار بزرگ و نوع استقرار و جنس آن نياز به جراحي باز دارند.
رژيم غذايي:
در ارتباط با سنگهاي اگزالات ادرار رقيق نگه داشته مي شود و بايستي از خوردن شكلات، قهوه، چاي، بادام زميني، چغندر، نوشابه هاي گاز دار، توت فرنگي، ريواس، اسفناج و سبوس اجتناب گردد. در ارتباط با سنگهاي اسيد اوريكي، از خوردن گوشت خودداري شود. و ادرار بايد قليايي نگه داشته شود و در سنگهاي سيستئيني نيز رژيم غذايي حاوي مواد قليايي مفيد است. بي كربنات سديم سنگهاي اسيداوريكي و سيستئيني را حل مي كند. در ارتباط با سنگهاي كلسيمي يا فسفري بايد از مصرف لبنيات، نمك طعام، پروتئين زياد، شكلات و نارگيل خودداري شود. افرادي كه كليه سنگ ساز دارند از خوردن آب انگور اجتناب كنند. پيشگيري: نوشيدن آب زياد به ويژه در هواي گرم ومرطوب (روزي 13-8 ليوان آب) از تشكيل سنگ كليه پيشگيري مي كند. داشتن تحرك كافي وروزانه كمي ورزش در پيشگيري ازتشكيل سنگ مؤثر است. يافته هاي جديد: مصرف روزانه يك ليوان آب پرتقال از تشكيل سنگ كليه جلو گيري مي كند (به علت وجود سيترات درآن) مصرف اكسيد منيزيوم همراه با ويتامين B6 از تشكيل سنگ جلو گيري مي كند.
